میزان  دوز اشعه  سی تی اسکن مانند بسیاری ازتجهیزات تصویربرداری پزشکی که از اشعه “یونیزاسیون” استفاده می کنند فواید و عوارض متعددی نیز دارد که درصورت عبور از حد مجاز  قرار گرفتن بیماران در معرض اشعه ایکس خطرات مهمی پیش رو دارد، یکی از این خطرات مهم و تأثیر طولانی مدت خطر تشعشع اسمی سرطان زایی و القای اثرات ژنتیکی  است.

توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن ابزاری است که شامل تجهیزات ویژه اشعه ایکس برای ایجاد خلق تصاویری از ساختارهای داخل بدن است که به پزشکان اجازه می دهد تا اندام های داخلی، بافت ها و رگ های خونی را به طور کامل بررسی کنند.

در یک گرافی رادیولوژی؛ برخی از بیماری ها و صدمات، ممکن است به دلیل همپوشانی اندام ها به راحتی قابل تشخیص نباشند؛ در حالی که با سی تی اسکن، پزشکان می توانند مناطقی از بدن را ببینند که با رادیوگرافی معمولی دیده نشود.

تصویربرداری CT همچنین به عنوان ابزار اصلی برای بررسی مراحل مختلف بیماری ها یا تومورها، ایجاد برنامه های درمانی از جمله برنامه های بعدی درمان سرطان استفاده می شود.

پرتوی ایکس در CT اسکن، نوعی انرژی است که توسط اتم ها به صورت امواج یا ذرات الکترومغناطیسی آزاد می شود و به اندازه کافی قدرتمند است که اجازه می دهد از بدن بیمار عبور کند و تصاویر واضحی را در رایانه ایجاد کند.

میزان اشعه در سی تی اسکن چقدر است؟

مهمترین پارامتر در تصویربرداری CT دوز موثر (E) است که در ارزیابی و مقایسه خطر بیولوژیکی بالقوه یک معاینه خاص ارزشمند است.

هر عضو در بدن انسان دارای حساسیت پرتویی متفاوتی است و برخی از اندام ها نسبت به سایرین نسبت به خطر آسیب حساس تر هستند.

برای فهم بهتر میزان دوز اشعه  سی تی اسکن ابتدا  آن را با تابش پس زمینه ای مقایسه خواهیم کرد.

تابش پس زمینه چیست؟

مردم در زندگی روزمره در معرض پرتوهای یونیزان ناشی از منابع طبیعی، عمدتاً از خورشید و گازهای رادیواکتیو ناشی از تجزیه اورانیوم در سنگ ها، خاک و آب هستند ،اینها “تابش پس زمینه” نامیده می شوند.

میانگین کل قرار گرفتن در معرض تشعشعات زمینه ای که افراد تجربه می کنند 3 میلی سیورت (mSv) در سال است.

همچنین بسته به محل زندگی شما تشعشعاتی که دریافت میکنید می تواند متفاوت باشند. به عنوان مثال، افرادی که در نواحی مرتفع زندگی می کنند نسبت به افرادی که در مناطق نزدیک به سطح دریا زندگی می کنند 1.5 میلی سیورت (mSv) در سال در معرض تشعشعات بیشتری قرار میگیرند.

یک پرواز رفت و برگشت از ساحل به ساحل به دلیل قرار گرفتن در معرض پرتوهای کیهانی حدود 0.03 mSv پرتوگیری دارد.

بزرگترین منبع تشعشع پس زمینه از گاز رادون در خانه های ما می آید (حدود 2 mSv در سال). مانند سایر منابع تابش پس زمینه، میزان قرار گرفتن در معرض رادون بسته به محل زندگی شما بسیار متفاوت است.

:به طور کلی رادون موجود در خانه های ما از محل های زیر با ما در تماس است.

-خاک و سنگ‌های زیرین ساختمان
-مواد ساختمانی به کار رفته (سنگ و شن و ماسه)
-آب‌های مورد استفاده در خانه (آشپزخانه و حمام)

میزان تابش یک اشعه ایکس (رادیولوژی ) قفسه سینه بزرگسالان (0.1 mSv) تقریباً به اندازه 10 روز تابش پس زمینه طبیعی است که همه ما به عنوان بخشی از زندگی روزانه خود در معرض آن قرار داریم.

اثرات قرار گرفتن درمعرض تشعشات

با این حال، مجموع قرار گرفتن در معرض تشعشعات در ایالات متحده از سال 1980 دو برابر شده است و کارشناسان معتقدند که این امر به دلیل افزایش استفاده از دستگاه های تصویربرداری پزشکی است.

سیورت (Sv) واحد دوز مؤثر است که نوع تابش بافت ها و اندام ها را محاسبه می کند با این حال، اغلب استفاده از واحدهای کوچکتر مانند میلی سیورت (mSv) عملی تر است.

با دوزهای بالاتر و نرخ دوز بالاتر، خطر اختلال در عملکرد بافت ها یا اندام ها و ایجاد قرمزی پوست، ریزش مو، سوختگی ناشی از تشعشع یا سندرم تشعشع حاد وجود دارد که آستانه دوز 1000 mSv دارد.

مطالعات اپیدمیولوژی جمعیت هایی را که در معرض تشعشعات قرار دارند، مانند بازماندگان انفجار بمب اتمی در سال 1945 در هیروشیما و ناکازاکی و بیماران رادیوتراپی بررسی می کند که نشان می دهد افزایش قابل توجهی در خطر سرطان با دوزهای بالاتر از 100 mSv وجود دارد.

اشعه جذب شده بیماران توسط تجهیزات تصویربرداری

از آنجایی که خطر ابتلا به سرطان مرتبط با دوز اشعه سی تی اسکن صفر نیست، کاهش این دوز و تمرکز بر ایمنی پرتو در CT اولویت اصلی در جامعه رادیولوژیست ها است. تلاش زیادی برای بهبود راندمان دوز و بهینه‌سازی سیستم‌های CT، از جمله بهبود در آشکارساز، کولیماتور و فیلترهای شکل‌دهنده پرتو انجام شده است.

تمام شرکت های تجهیزات پزشکی باید دستورالعمل های مربوط به دوز توموگرافی کامپیوتری را رعایت کنند که برای محافظت از کارکنان و بیماران مطابقت داشته باشند. به منظور محافظت از کارکنان، محدود کردن تعداد اسکن‌های انجام شده در روز و سال و همچنین استفاده از محافظ سرب بسیار مهم است.

چند نمونه از روش های تصویربرداری و دوز تقریبی تشعشع آنها در ذیل آورده شده است.

دوزاشعه رادیوگرافی دندان

رادیوگرافی تک دندان:

بطور میانگین 0.005 میلی سیورت معادل 1 روز تشعشع پس زمینه.

رادیوگرافی پانورامیک دندان:

0.025 میلی سیورت معادل3 روز تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن دندان CBCT:

0.18 میلی سیورت معادل22 روز تشعشع پس زمینه.

دوزاشعه رادیولوژی

رادیولوژی سر و پا و دست و غیره:

بطور میانگین کمتر از 0.001 میلی سیورت کمتر از 3 ساعت تشعشع پس زمینه.

رادیولوژی قفسه سینه:

0.1 میلی سیورت معادل 10 روز تشعشع پس زمینه.

رادیولوژی ستون فقرات:

بطور میانگین 1.4 میلی سیورت معادل 6 ماه تشعشع پس زمینه.

دوز اشعه ماموگرافی

ماموگرافی یک اشعه ایکس با دوز پایین است که برای بررسی تغییرات در بافت پستان استفاده می شود. دوز تابش از ماموگرافی 0.4 میلی سیورت است که با 7 هفته تابش پس زمینه طبیعی قابل مقایسه است.

میزان دوزاشعه سی تی اسکن

سی تی اسکن معز:

دوز اشعه سی تی اسکن مغز بطور میانگین 1.6 میلی سیورت معادل 7 ماه تشعشع پس زمینه.

دوز اشعه سی تی اسکن مغز با و بدون کنتراست( ماده حاجب):3.2 میلی سیورت معادل 14 ماه تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن ستون فقرات :

میزان دوز اشعه سی تی اسکن ستون فقرات بطور میانگین 6 میلی سیورت معادل 2 سال تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن قفسه سینه :

میزان دوز اشعه سی تی اسکن قفسه سینه بطور میانگین 7 میلی سیورت معادل 2سال و چهار ماه تشعشع پس زمینه.

میزان دوز اشعه سی تی اسکن شکم و لگن بطور میانگین 7.7 میلی سیورت معادل 2سال و شش ماه تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن قلب :

میزان دوز اشعه سی تی اسکن قلب بطور میانگین 1.7 میلی سیورت معادل شش ماه تشعشع پس زمینه.

سی تی آنژیو عروق کرونری:

میزان دوز اشعه سی تی آنژیو عروق کرونری بطور میانگین 8.7 میلی سیورت معادل 3سال تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن شکم ولگن  با و بدون کنتراست( ماده حاجب):

میزان دوز اشعه سی تی اسکن شکم و لگن بطور میانگین 15.4میلی سیورت معادل 5.1 سال تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن کولونوسکپی:

بطور میانگین 10 میلی سیورت معادل 3 سال و چهار ماه تشعشع پس زمینه.

سی تی اسکن تمام بدن :

بطور میانگین 20 میلی سیورت و یا بیشتر و معادل 7 سال تشعشع پس زمینه.

دوزاشعه فلوروسکپی

دوز تابش مورد استفاده در فلوروسکوپی از بسیاری از آزمایش‌های دیگر بیشتر است، زیرا از پرتوهای پرتو ایکس مداوم در یک دوره طولانی، معمولاً 20 تا 60 دقیقه استفاده می‌کند.

فلوروسکوپی کلیه ها، حالب ها و مثانه  15 میلی سیورت استفاده می کند که معادل تقریباً 5 سال تابش پس زمینه است.

دوزاشعه اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)

اسکن PET از پرتوهای گاما استفاده می کند که انرژی بیشتری نسبت به اشعه ایکس دارد. آنها به جای نمایی از یک اندام، نحوه عملکرد یک اندام یا سیستم را نشان می دهند. مقدار کمی از مواد رادیواکتیو قبل از آزمایش تزریق یا بلعیده می شود. PET اغلب با CT برای تصاویر دقیق تر ترکیب می شود. این PET/CT نامیده می شود.یک PET/CT شما را در معرض حدود 25 میلی سیورت تابش قرار می دهد که  تقریباً برابر با8 سال تابش پس زمینه است.

دوز اشعه پرتو درمانی

پرتو درمانی که برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود از دوز اشعه بسیار قوی برای نابودی سلولهای سرطانی استفاده میکند میزان این دوزی که در پرتو درمانی استفاده میشود از 45 هزار تا 60 هزار میلی سیورت میباشد.

منبع: بازار مدیکال